Palomera

Castellano

Pictograma de accesibilidad visual

Accesibilidad visual

La caza de la paloma torcaz era un medio de vida para varias familias de Abárzuza. En el mes de octubre, con la migración, se acondicionaban las chozas o palomeras camuflándolas con boj y ramas y se colocaban los cimbeles y orgaderas estratégicamente en los encinos, generalmente al abrigo del cierzo. Los cimbeles, en donde se colocaban palomas domésticas que servirían de reclamo, se manipulaban desde las chozas mediante cordeles con el fin de engañar a los bandos de torcaces que se dirigían hacia el sur. El arte consistía en lograr que se posaran éstas en los árboles más cercanos a la choza para poder abatirlas. Era importante madrugar y tener todo preparado antes del amanecer, la llegada al pueblo con un gran número de piezas abatidas era todo un acontecimiento familiar y de barrio que pronto se extendería por todo el pueblo.

El papel de la mujer en la caza de la paloma era muy importante, consistía en quitar la pluma, guisarlas e introducirlas en botes de conserva.  Esto suponía un gran trabajo durante varios días con la satisfacción de llenar la despensa para buena parte del año ya que antiguamente el número de piezas que se abatían en la temporada era muy importante.

Foto de dos cazadores en el monte. Ambos llevan cinturón de balas y escopeta.
Fotografía de 3 hombres mirándonos sonrientes escondidos detrás de unos arbustos. Uno de ellos parece que esté apuntando con una escopeta a algún animal a la izquierda de la imagen.

Asociación Cultural Arkijas (Zuñiga)
Pictograma de Lectura Fácil

Lectura fácil

Recuerda que estás en un punto
del camino Emakumeen memoria
que en castellano quiere decir
memoria de las mujeres.

En cada punto te explicamos
la importancia de las mujeres
en la historia y cultura de Tierras de Iranzu.

Este camino está en Tierras de Iranzu.
Tierras de Iranzu es una zona de Navarra.

En este mapa de Navarra
puedes ver en color amarillo
la zona Tierras de Iranzu.

La Palomera

En el pueblo de Abárzuza
había muchas personas que cazaban palomas
para luego comerlas o venderlas.
La paloma que cazaban era la paloma torcaz.

Cazaban la paloma en el mes de octubre
porque en este mes
las palomas viajaban para irse a otros países
donde hiciera mejor tiempo y pasar allí el invierno.
A esto se le llama migrar.
Este momento era el adecuado para cazarlas.

¿Cómo cazaban las palomas?

Era muy importante preparar todo lo necesario
para cazar las palomas
por la mañana temprano
antes de que se hiciera de día.

Las personas que las cazaban
preparaban las palomeras
que eran como unas cabañas.

Esto era una palomera:

Bi ehiztariren argazkia mendian. Biek bala-gerrikoa eta eskopeta dute.

Cubrían las palomeras con ramas y hierbas
para que no se vieran.
Después ponían unas palomas, que se llamaban palomas domésticas,
en las palomeras.
Estas palomas domésticas servían para atraer
a las palomas que querían cazar.
También colocaban una especie de cuerda
para atrapar a las palomas.

Cuando cazaban las palomas
los cazadores llegaban muy contentos al pueblo.

En esta foto puedes ver
a varios hombres cazando palomas.

Hiru gizonen argazkia. Zuhaixka batzuen atzean ezkutatuta daude eta irribarretsu begiratzen gaituzte. Badirudi horietako batek eskopeta batekin animaliaren bat seinalatzen ari dela, irudiaren ezkerraldera.

Cuando las palomas ya estaban muertas
las mujeres del pueblo hacían diferentes tareas:

  • Quitaban las plumas
  • Cocinaban las palomas
  • Metían las palomas que cocinaban
    en botes de conserva.

Este trabajo que realizaban las mujeres
duraba varios días.
Era un trabajo muy importante.

Pictograma de vídeo signado y subtitulado

Video signado, subtitulado y locutado

Euskera

Ikusizko irisgarritasunaren piktograma

Ikusmen irisgarritasuna

Pagausoaren ehiza bizibidea zen Abartzuzako familia batzuentzat. Urrian, migrazioarekin batera, txabolak edo usategiak prestatzen ziren ezpel eta adarrekin kamuflatuz, eta zinbelak eta orgaderak estrategikoki ipintzen ziren artadietan, oro har ziertzoaren babesean. Zinbelak, zeinetan etxeko usoak jartzen baitziren pagausoak erakartzeko, etxoletatik kordelen bidez manipulatzen ziren, hegoalderantz zihoazen bandoak engainatzeko. Helburua txabolatik hurbilen zeuden zuhaitzetan pausatzea zen, ehizatu ahal izateko. Garrantzitsua zen goiz jaikitzea eta egunsentia baino lehen dena prest edukitzea. Hala, gertakari handia zen familian eta auzoan herrira iristea ehizatutako pieza ugarirekin, eta berria laster batean zabaltzen zen herrian barrena.

Usoaren ehizan oso garrantzitsua zen emakumearen papera: luma kendu, gisatu eta kontserba poteetan sartzen zituen. Horrek lan handia eskatzen zuen zenbait egunetan zehar, baina baita poztasuna eragin ere urtearen zati handi baterako despentsa betetzean, izan ere garai batean oso handia baitzen denboraldian ehizatzen zen piezen kopurua.

Bi ehiztariren argazkia mendian. Biek bala-gerrikoa eta eskopeta dute
Hiru gizonen argazkia. Hirurak zuhaixka batzuen atzean ezkutatuta daude eta irribarretsu begiratzen gaituzte. Badirudi horietako batek eskopeta batekin animaliaren bat seinalatzen ari dela.
Arkijas Kultur Elkartea (Zuñiga)
Irakurketa Errazako piktograma

Irakurketa Erraza

Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.

Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian  eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.

Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.

Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.

Usategia

Abartzuzako herrian gero jateko edo saltzeko
usoak ehizatzen zituzten pertsona asko zeuden.
Ehizatzen zuten usoa pagausoa zen.

Usoa urrian ehizatzen zuten
hilabete honetan usoek
eguraldi hobea egiten zuen beste herrialde batera
bidaiatzen zutelako.
Bertan negua pasatzen zuten.
Honi migratzea deitzen zaio.
Momentu hau onena zen usoak ehizatzeko.

Nola ehizatzen zituzten usoak?

Oso garrantzitsua zen
goizean goiz eguna argitu baino lehen
usoak ehizatzeko guztia prestatzea.

Usoak ehizatzen zituzten pertsonek
etxolen antzeko usategiak prestatzen zituzten.

Hau usategi bat da:

Usategiak adarrez eta belarrez estaltzen zituzten ez ikusteko.
Gero usategietan
etxeko usoak deitzen ziren
uso batzuk jartzen zituzten.
Etxeko uso hauek
ehizatu nahi zituzten usoak erakartzeko balio zuten.
Usoak harrapatzeko soka antzeko bat jartzen zuten baita.

Usoak ehizatzen zituztenean
ehiztariak oso pozik heltzen ziren herrira.

Argazki honetan
hainbat gizon ikus ditzakezu
usoak ehizatzen:

Usoak hilda zeudenean
herriko emakumeek lan ezberdinak egiten zituzten:

  • Lumak kentzen zituzten.
  • Usoak prestatzen zituzten.
  • Prestatzen zituzten usoak
    kontserba ontzietan sartzen zituzten.

Emakumeek hainbat egunetan zehar
egiten zituzten lan hauek.
Oso lan garrantzitsua zen.

Zeinuzko eta azpititulatutako bideo-piktograma

Zeinuzko eta azpititulatutako bideoa