Ordeño

Castellano

El papel de la mujer en el ordeño y la elaboración de productos derivados de la leche de oveja latxa y su impacto en la economía local.

En Tierras de Iranzu, como en todo Navarra, durante los siglos XIX y XX, el papel de la mujer en el ordeño y la elaboración de productos derivados de la leche de oveja latxa fue crucial para la economía local y la subsistencia de las comunidades rurales. La oveja latxa, una raza autóctona de la región, produce una leche de alta calidad, que se utilizaba no solo para el consumo doméstico, sino también para la elaboración de una variedad de productos lácteos que eran comercializados en mercados locales y regionales.

Las mujeres, en su rol tradicional, asumían la responsabilidad principal del ordeño de las ovejas, una tarea diaria que requería habilidad, paciencia y un profundo conocimiento de los animales. Este trabajo era esencial para la obtención de la leche, el recurso básico para la elaboración de productos lácteos. Además del ordeño, las mujeres se encargaban de la transformación de la leche en diversos derivados, siendo el queso Idiazábal uno de los más emblemáticos. Este queso, de gran valor gastronómico y económico, se producía siguiendo métodos tradicionales que las mujeres aprendían y transmitían de generación en generación.

Pero el queso no era el único derivado de la leche de oveja latxa. Las mujeres también elaboraban otros productos como el cuajo, requesón y mantequilla. El cuajo, obtenido a partir de estómagos de corderos, era fundamental en el proceso de coagulación de la leche para la producción de quesos. Su preparación requería conocimientos específicos, y las mujeres eran las encargadas de seleccionar y preparar los ingredientes necesarios para su elaboración. Por su parte, el requesón, un producto fresco y de textura suave, se elaboraba con el suero restante después de hacer el queso, mostrando así la capacidad de las mujeres para aprovechar al máximo los recursos disponibles.

Además de estos productos, las mujeres también producían mantequilla y, en menor medida, yogures y otros productos frescos. Estos derivados no solo eran consumidos por las familias, sino que también se vendían en mercados locales, generando ingresos que complementaban la economía familiar. La venta de estos productos permitía a las mujeres contribuir directamente al bienestar económico del hogar, a pesar de que su trabajo a menudo no era remunerado o reconocido formalmente.

Euskera

Emakumeen papera jezten eta ardi latxen esnekiak egiten, eta beren eragina tokiko ekonomian.

XIX. eta XX. mendeetan, Irantzuko Lurretan eta Nafarroa osoan, emakumeek ardi latxak jezten eta esne horretatik eratorritako produktuak egiten jokatu zuten papera erabakigarria izan zen tokiko ekonomiarako eta landa-komunitateen iraupenerako. Ardi latxak, eskualdeko arraza autoktonoak, kalitate handiko esnea ematen du; etxeko kontsumorako ez ezik, tokiko eta eskualdeko merkatuetan saltzen ziren hainbat esneki ere egiteko erabiltzen zen.

Emakumeek, beren tradiziozko rolean, ardiak jezteko ardura nagusia hartzen zuten, eta eguneroko zeregin horrek trebetasuna, pazientzia eta animalien ezagutza sakona eskatzen zituen. Lan hori ezinbestekoa zen esnea lortzeko, esnekiak egiteko oinarrizko baliabidea. Jezteaz gain, emakumeak esnea eratorritako produktu bihurtzeaz arduratzen ziren; Idiazabal gazta da ezagunenetako bat. Balio gastronomiko eta ekonomiko handiko gazta den hori, emakumeek belaunaldiz belaunaldi ikasi eta transmititzen zituzten metodo tradizionalei jarraituz ekoizten zen.

Baina gazta ez zen ardi latxaren esnetik eratorritako produktu bakarra. Emakumeek beste produktu batzuk ere egiten zituzten, hala nola gatzagia, gaztanbera eta gurina. Arkumeen urdailetatik lortutako gatzagia funtsezkoa zen gaztak ekoizteko, esnearen koagulazio-prozesua laguntzen baitzuen. Horretarako, ezagutza espezifikoak behar zituzten, eta emakumeak arduratzen ziren beharrezko osagaiak aukeratu eta prestatzeaz. Gaztanbera, produktu freskoa eta testura leunekoa, berriz, gazta egin ondoren geratzen zen gazurarekin egiten zuten; horrek emakumeek eskura zituzten baliabideak ahalik eta gehien aprobetxatzeko zuten gaitasuna erakusten du.

Produktu horiez gain, emakumeek gurina eta, neurri txikiagoan, jogurtak eta bestelako produktu freskoak ere ekoizten zituzten. Eratorritako produktu horiek, familiek kontsumitzeaz gain, tokiko merkatuetan ere saltzen zituzten eta, honela, familiaren ekonomia osatzen zuten diru-sarrerak sortzen zituzten. Produktu horien salmentari esker, emakumeek etxeko ongizate ekonomikoan zuzenean laguntzen zuten, nahiz eta haien lana sarritan ez zen ordaintzen edo formalki aitortzen.

Emakumeek testuinguru horretan zuten rola ekoizpen soiletik harago zihoan. Nekazaritzako elikagaien tradizioen zaindariak ziren: artisau-elaboraziorako teknikak bizirik mantentzen zituzten eta landa-komunitateen identitaterako ezinbestekoa zen kultura-ondarearen iraupena ziurtatzen zuten. Emakumeek, lanaren bidez beren familiak sostengatzeaz gain, tokiko ekonomia indartzen zuten, denboraren joanari eutsi zion ehun ekonomiko eta soziala sortuz.

Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.

Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian  eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.

Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.

Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.