Lavanderas

Castellano

El papel de la mujer en los lavaderos en el siglo XIX, como lugares de encuentro y espacios de socialización de la mujer.

En el siglo XIX y la primera mitad del XX, los lavaderos públicos eran espacios fundamentales en la vida de las mujeres en las comunidades rurales y urbanas. Aunque su función principal era la limpieza de la ropa, estos lugares se convirtieron en verdaderos centros de encuentro y socialización femenina. Las mujeres, encargadas de tareas no remuneradas como el lavado de la ropa, encontraban en los lavaderos no solo un espacio de trabajo, sino también un lugar donde podían expresarse, compartir experiencias y fortalecer lazos sociales.

El trabajo en los lavaderos era arduo y exigente. Las mujeres llevaban la ropa sucia en grandes baldes metálicos sobre la cabeza, utilizando una tela enrollada como soporte para equilibrar la carga. Al llegar al lavadero, se agachaban sobre las piedras del lugar, frotando la ropa con vigor en agua fría, independientemente de la estación del año. Utilizaban jabones hechos en casa a base de grasa animal y sosa cáustica, ceniza para blanquear la ropa y ramas de retama para restregar las manchas más difíciles. Este proceso era repetitivo y agotador, pero las mujeres lo hacían con una destreza admirable, heredada de generaciones anteriores.

A pesar de la dureza de la labor, los lavaderos eran espacios de liberación y empoderamiento para las mujeres. Lejos de la vigilancia masculina y de las tareas domésticas, aquí podían hablar libremente sobre sus vidas, expresar sus preocupaciones y compartir sus alegrías. Las conversaciones en los lavaderos abarcaban desde temas triviales hasta cuestiones profundas, desde problemas familiares hasta historias de amoríos. Era común escuchar risas, canciones y chistes que aliviaban la dureza del trabajo. Estas interacciones no solo fortalecían los lazos entre las mujeres, sino que también les proporcionaban un sentido de comunidad y pertenencia.

Euskera

Emakumeen papera garbitegietan XIX. mendean topaleku eta sozializaziorako gune baitziren.

XIX. mendean eta XX. mendearen lehen erdian, garbitegi publikoak funtsezko espazioak ziren landa- eta hiri-komunitateetako emakumeen bizitzan. Garbitegien funtzio nagusia arropa garbitzea bazen ere, leku horiek emakumeen topaleku eta sozializaziorako egiazko gune bihurtu ziren. Ordaindu gabeko zeregin askoz arduratzen ziren emakumeak, hala nola arropa garbitzeaz; hartara, lanerako espazio bat ez ezik, hitz egiteko, esperientziak partekatzeko eta harreman sozialak indartzeko lekua ere izan ziren garbitegiak.

Garbitegietako lana nekeza eta gogorra zen. Emakumeek arropa zikina metalezko balde handietan eramaten zuten, buru gainean, eta bildutako oihal bat erabiltzen zuten euskarri gisa, zama orekatzeko. Garbitegira iristean, bertako harrien gainean makurtu, eta arropa ur hotzetan igurzten zuten, indarrez, urtaroa edozein zela ere. Animalia-koipez eta soda kaustikoz etxean egindako xaboiak erabiltzen zituzten, arropa errautsarekin zuritzen zuten eta isats adarrekin igurzten zituzten orban nekezenak. Prozesu hori errepikakorra eta nekagarria zen, baina emakumeek aurreko belaunaldiengandik jasotako trebezia miresgarriz egiten zuten.

Lana gogorra izan arren, garbitegiak emakumeen askapenerako eta ahalduntzerako guneak ziren. Gizonen zelatatik eta etxeko lanetatik urrun, bertan askatasunez hitz egin zezaketen euren bizitzen inguruan, kezkak adierazi eta pozak partekatu. Garbitegietako elkarrizketak gai hutsalen zein sakonen ingurukoak izan zitezkeen, izan familia arazoak, izan maitasun istorioak. Ohikoa zen lan gogorraren zama arintzen zuten barreak, abestiak eta txisteak entzutea. Elkarrekintza horiek, emakumeen arteko loturak indartzeaz gain, komunitate- eta kidetasun-sena ere ematen zieten.

Garbitegietan, arropa lehortzeko prozesua ere errutinaren parte zen. Arropa garbitu eta xukatu ondoren, emakumeek inguruko landaredian, txaparretan eta zuhaixketan, lehortzen jartzen zuten prozesua bizkortzeko, eguzkiaren argia eta aire freskoa aprobetxatuz. Abartzuzan, txaparralean, egutera aprobetxatzen zuten arropa lehortzeko.

Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.

Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian  eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.

Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.

Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.