Batalla de Abárzuza

Castellano

Pictograma de accesibilidad visual /

Accesibilidad visual

La batalla de Abárzuza, ocurrida entre los días 25-27 de junio de 1874, fue uno de los mayores enfrentamientos de la segunda guerra carlistas (1872-1876). 

El ejército republicano, con un ejército de unos 50.000 hombres al mando del general Manuel Gutiérrez de la Concha e Irigoyen, atacó durante esos días el campo atrincherado de las inmediaciones de Estella, defendido por un ejército carlista de alrededor de 18-22.000 hombres, bajo las órdenes del general Antonio Dorregaray y Dominguera. 

Durante los dos primeros días del combate, el ejército republicano avanzó desde Oteiza hacia el norte en varias columnas, ocupando gran parte de los pueblos del valle de Yerri, encontrando alguna resistencia en los pueblos de Arandigoyen, Grocin, Zurucuáin y Abárzuza. 

En la noche del 26, en Abárzuza, Concha planificó el ataque definitivo del día siguiente. Atacaría de frente toda la línea a modo de señuelo, mientras sus mejores tropas intentarían rebasar la línea carlista en las inmediaciones de Abárzuza. Sin embargo, finalmente no ocurrió lo planificado. Atacaron hasta en tres ocasiones y fueron expulsados con cargas a la bayoneta. Resultando en la última de ellas mortalmente herido el general Concha, que tras fallecer esa misma tarde, trajo el fin del combate, retrocediendo el ejército a sus cuarteles de la Ribera. 

Imagen del mapa que representa la tercera carga de la batalla de Abárzuza, que tuvo lugar en el monte Muru el sábado, 27 de junio de 1874. El mapa es verde y muestra el relieve de las montañas y dónde se situaban los dos bandos. Los republicanos están representados en azul en la parte superior derecha del mapa, mientras los carlistas están en rojo, en la parte inferior izquierda. También podemos ver el retrato de 6 personas, 3 de cada bando. En el bando carlista tenemos al Mariscal de Campo Ramon Argonz, el Teniente Coronel Simón Montoya y el Brigadier Errenteria Celadonia Iturbide. En el bando republicano, tenemos al General el Jefe del Ejército del Norte Manuel Gutiérrez de la Concha e Irigoyen, Brigadier Ramón Blanco y el Teniente Coronel Javier Echagüe.
Dibujo de la vista del terreno donde tuvo lugar la batalla de Estella. La fotografía está tomada desde Murillo. Observamos un paisaje donde aparecen varios molinos y montes. La imagen está en color sepia y en la parte inferior derecha de la imagen podemos ver a un hombre en caballo y dos que le acompañan.
Dibujo donde vemos a muchos soldados colocados de forma ordenada junto a un monumento. En la parte inferior izquierda hay un hombre encima de un caballo sujetando una lanza. Los soldados también sujetan lanzas y llevan armadura. Al fondo podemos observar un monte, varios molinos y árboles.
Ilustración que muestra la muerte de Gutiérrez de la Concha en el campo de batalla. En el centro de la imagen se sitúa un soldado montando a caballo y a sus pies, un hombre cayendo al suelo, mal herido. Alrededor, aparecen más soldados a caballo luchando y, al fondo de la imagen, apreciamos un paisaje montañoso y nublado.
En esta imagen podemos ver el documento de la Guerra Carlista. Se trata de un dibujo hecho bajo directrices de Francisco López Lezaún (no sabemos si fue dibujado por él o no) según los sucesos que él pudo observar en primera persona estando como soldado carlista en la batalla de Abárzuza. Este documento que es del primer tercio del siglo XX, forma parte del trabajo de recopilación de memorias realizadas por el cura Francisco Apalategui Igarzabal. En él se dibuja la carretera Estella-Abárzuza, a la altura de Monte Muru y la ermita de Santa Bárbara de Abárzuza. Se aprecia alguna trinchera, como la que lleva nombre propio: el parapeto de la muerte (al parecer por estar en primera línea). 
En la parte inferior derecha, podemos observar un recuadro que pone: N.B. Entre el segundo y noveno. (batallón) de Nv. (Navarra) debieron de colocarse el tercero y cuarto (batallón) de Guipúzcoa, que llegaron el último día.
Fotografía del Monumento a la muerte del General Concha que murió en la batalla de Abárzuza en 1874. El monumento está compuesto de una columna sobre un pedestal. Una verja rodea el monumento y evita que sea pisado.
Pictograma de Lectura Fácil

Lectura fácil

Recuerda que estás en un punto
del camino Emakumeen memoria
que en castellano quiere decir
memoria de las mujeres.

En cada punto te explicamos
la importancia de las mujeres
en la historia y cultura de Tierras de Iranzu.

Este camino está en Tierras de Iranzu.
Tierras de Iranzu es una zona de Navarra.

En este mapa de Navarra
puedes ver en color amarillo
la zona Tierras de Iranzu.

La batalla

Entre los años 1872 y 1876
hubo una guerra que se llamó
la segunda guerra Carlista.
En este guerra lucharon
los republicanos contra los carlistas.

En esta guerra hubo muchas batallas.
Una de estas batallas fue
la batalla de Abárzuza.
Recuerda que Abárzuza es un pueblo
de la zona de Tierras de Iranzu.
La batalla de Abárzuza fue
los días 25, 26 y 27 de junio del año 1874.

En esta batalla el ejército republicano
atacó al ejército carlista.

Esta es una foto de la batalla.

Los días 25 y 26 de junio
es decir, los 2 primeros días de la batalla
el ejército de soldados republicanos
atacó a los carlistas por el pueblo de Oteiza.
Los republicanos ocuparon varios pueblos del Valle de Yerri
que está en la zona de Tierras de Iranzu.

La noche del 26 de junio,
es decir, la última noche de la batalla
el general Concha que era la persona que dirigía
el ejército de los republicanos
organizó el ataque final para el día siguiente.

El general Concha pensó en intentar engañar a los carlistas
haciéndoles pensar que iban a atacarles por un lado
pero luego atacaron por otro distinto.

Pero esta idea salió mal
y mataron al general Concha en el ataque.

En este momento terminó la batalla.

En esta foto puedes ver
el momento en el que matan al general Concha.

Ilustración que muestra la muerte de Gutiérrez de la Concha en el campo de batalla. En el centro de la imagen se sitúa un soldado montando a caballo y a sus pies, un hombre cayendo al suelo, mal herido. Alrededor, aparecen más soldados a caballo luchando y, al fondo de la imagen, apreciamos un paisaje montañoso y nublado.
Pictograma de vídeo signado y subtitulado

Video signado, subtitulado y locutado

Euskera

Ikusizko irisgarritasunaren piktograma

Ikusmen irisgarritasuna

Abartzuzako gudua 1874ko ekainaren 25-27 bitartean jazo zen eta bigarren karlistaldiko (1872-1876) borrokarik handienetako bat izan zen. 

Gudaroste errepublikarrak, 50.000 gizon inguruko armada Manuel Gutierrez de la Concha e Irigoyen jeneralaren agindupean, Lizarra inguruko eremu gotortuari eraso zion egun horietan zehar. Lubakiak 18-22.000 gizon inguruko armada karlistak defendatzen zituen, Antonio Dorregaray y Dominguera jeneralaren agindupean. 

Borrokaren lehen bi egunetan, armada errepublikarrak Oteitzatik iparralderantz egin zuen hainbat zutabetan. Deierriko herri asko hartu zituen eta, neurri batean bada ere, Arandigoien, Gorozin, Zurukuain eta Abartzuzan hari aurre egin zioten. 

Abenduaren 26ko gauean, Abartzuzan, Conchak hurrengo eguneko eraso erabakigarria planifikatu zuen. Amu gisa aurrez aurre erasoko zion defentsa-lerro osoari, baina bien bitartean bere gudarosterik onenak Abartzuza inguruan saiatuko ziren karlisten lerroa gainditzen. Azkenean, ordea, ez zen planifikatutakoa gertatu. Hirutan ere eraso zuten baina beste horrenbestetan atzera eginarazi zieten baioneta-kargekin. Azkenekoan, heriotza eragingo zion zauria jaso zuen Concha jeneralak, eta arratsalde hartan hil ondoren, haren gudarosteak Erriberako kuarteletara atzera egin zuen. 

Irudia mapa bat ikusten da eta honek Abartzuzako guduaren hirugarren karga irudikatzen du. Eraso hori Muru mendian egin zen, 1874ko ekainaren 27an, larunbatean. Mapa berdea da, mendien erliebea ikus dezakegu eta baita bi bandoak non kokatzen ziren. Errepublikanoak urdinez irudikatuta daude, maparen goi-eskuinaldean, eta karlistak gorriz, behe-ezkerraldean. Halaber, 6 pertsonen erretratua ere ikus dezakegu, alderdi bakoitzeko 3. Karlisten bandoan Ramon Argonz landa-mariskala, Simon Montoya teniente koronela eta Errenteria Celadonia Iturbide brigadierra ditugu. Alderdi errepublikanoan, Manuel Gutierrez de la Concha e Irigoyen Iparraldeko Gudarostearen jeneralburua, Ramon Blanco brigadierra eta Javier Echagüe teniente koronela ditugu.
Marrazki honetan Lizarrako gudu-zelaiaren ikuspegia dugu eta, begiratokia, Murelutik. Bertan paisaia bat ikus dezakegu eta bertan errotak eta mendiak ageri dira. Irudia sepia kolorekoa da eta, behe-eskuinaldean, gizon bat zaldian ageri da eta hari laguntzen beste bi lagun.
Marrazki honetan soldadu asko ikus ditzakegu, monumentu baten inguruan, era ordenatuan jarrita. Behe-ezkerraldean, gizon bat ikus dezakegu zaldi baten gainean, lantza bati eusten. Soldaduek ere lantzak dituzte eta soinean uniformea. Atzealdean mendi bat, errota batzuk eta zuhaitzak daude.
Ilustrazio honek Gutiérrez de la Concharen heriotza erakusten du gudu-zelaian. Irudiaren erdian, soldadu bat dago zaldi gainean, eta bere oinetan lurrera erortzen ari den gizon bat ikus dezakegu, larriki zaurituta. Inguruan, soldadu gehiago ageri dira, zaldian borrokatzen, eta irudiaren hondoan, paisaia menditsua eta lainotsua.
Irudi honetan Karlistaldiko dokumentua ikus dezakegu. Marrazkia Francisco Lopez Lezaunen gidaritzapean egin zen (ez dakigu berak marraztu zuen ala ez), eta bertan jasotzen dira, bera Abartzuzako guduan soldadu karlista zelarik, bertatik bertara ikusi ahal izan zituen gertakariak. Dokumentua XX. mendearen lehen herenekoa da, eta Francisco Apalategi Igarzabal apaizak egindako memoria-bilketa lanaren parte da. Bertan Lizarra-Abartzuza errepidea ikus dezakegu, Muru mendiaren parean, eta baita Abartzuzako Santa Barbara ermita ere. Lubakiren bat ere ageri da, besteak beste berezko izena duena: el parapeto de la muerte (heriotzaren parapetoa), antza, lehen lerroan zegoelako.
Behe-eskuinaldean, honako hau dioen lauki bat ikus dezakegu: N.B. Ustez, Nafarroako bigarrenaren eta bederatzigarrenaren (batailoiak) artean kokatu ziren Gipuzkoako hirugarrena eta laugarrena (batailoiak), hauek azken egunean iritsi ziren.
Argazkian ikus daiteke Concha Jeneralaren heriotzari eskainitako monumentua, 1874an hil zen Abartzuzako guduan. Monumentua oinarri baten gainean dagoen zutabe bat da. Burdin hesi batek inguratzen du monumentua zapaldua izan ez dadin.
Irakurketa Errazako piktograma

Irakurketa Erraza

Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.

Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian  eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.

Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.

Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.

Bataila

1872 eta 1876. urteen artean
bigarren gerra Karlista deitu zen
gerra bat egon zen.
Gerra honetan errepublikazaleek
karlisten kontra borrokatu zuten.

Gerra honetan bataila asko egon ziren.
Bataila hauetako bat
Abartzuzako bataila izan zen.
Gogoratu Abartzuza
Irantzuko lurren zonaldeko herri bat dela.
Abartzuzako bataila
1874ko ekainaren 25, 26 eta 27an izan zen.

Bataila honetan armada errepublikazaleak
armada karlista eraso egin zuen.

Hau batailaren argazki bat da:

Ekainaren 25 eta 26ean
hau da, batailaren lehenengo 2 egunetan
soldadu errepublikazaleen armadak
karlistak Oteitza herritik eraso egin zituen.
Errepublikazaleek Irantzuko lurren zonaldean dagoen
Deierriko hainbat herri okupatu zituzten.

Ekainaren 26ko gauean
hau da, batailaren azken gauean
Concha jeneralak
hau da, errepublikazaleen armada
gidatzen zuen pertsonak
bukaerako eraso bat antolatu zuen hurrengo egunerako.

Concha jeneralak karlistak engainatzen saiatu zen.
Pentsarazi nahi izan zien
albo batetik eraso egingo ziela
baina gero beste albo batetik eraso egin zien.

Baina ideia hau gaizki atera zen
eta erasoan Concha jenerala hil zuten.
Momentu honetan bataila bukatu zen.

Argazki honetan
Concha jenerala hil zuten momentua ikus dezakezu:

/ Zeinuzko eta azpititulatutako bideo-piktograma

Zeinuzko eta azpititulatutako bideoa