Cisco Iduria

Castellano

Pictograma de accesibilidad visual

Accesibilidad visual

El cisco era un carbón, de menor calidad, hecho con leña fina y se usaba como leña o para alimentar braseros. El modo de proceder a su elaboración era apilar todas las ramas que no tenían valor para hacer carbón, prenderlas y esperar a que se hiciesen brasas, momento en el que se apagaba cubriendo la hoguera con tierra. Después de que se enfriase se recogía en pesados sacos para su transporte.  

En Abárzuza, el cisco se destinaba exclusivamente a su venta. Para ello, las mujeres conducían en mulos los sacos de cisco junto con otras mercancías, como cestas, queso, jabón o licores a pueblos como Estella, Mendigorria o Puente la Reina. Finalizadas las ventas, las mujeres invertían las ganancias adquiriendo productos de difícil acceso, como: café, pescado, herramientas, etc. 

Gracias a estos ingresos, procedentes de las múltiples actividades que realizaban, este modelo de vida podía sostenerse, mejorando notablemente la economía de las familias campesinas. 

Imagen tomada desde arriba de una mujer que va con su mula, que carga los sacos de cisco junto a otras mercancías. La imagen está sacada en la calle, pues al fondo vemos la fachada de una casa.
Fotografía de una plaza con árboles llena de gente. En primer término, aparece un burro blanco que arrastra un carro.

Pictograma de Lectura Fácil

Lectura fácil

Recuerda que estás en un punto
del camino Emakumeen memoria
que en castellano quiere decir
memoria de las mujeres.

En cada punto te explicamos
la importancia de las mujeres
en la historia y cultura de Tierras de Iranzu.

Este camino está en Tierras de Iranzu.
Tierras de Iranzu es una zona de Navarra.

En este mapa de Navarra
puedes ver en color amarillo
la zona Tierras de Iranzu.

El cisco

El cisco era un carbón de menor calidad
que el carbón habitual.
Hacían el cisco con leña fina.

Esto era el cisco.

¿Cómo hacían el cisco?

  1. Cogían las ramas que no servían
    para hacer el carbón habitual
    y las ponían en un montón.
  2. Después hacían fuego con estas ramas
    y esperaban a que se hicieran brasas.
  3. Cuando las ramas ya se habían convertido en brasas
    las apagaban cubriéndolas con tierra.
  4. Cuando esta mezcla se enfriaba
    la recogían.
    Esto era el cisco.
  5. Después hacían sacos de cisco.
  6. Estos sacos de cisco los vendían.

Las mujeres eran muy importantes
a la hora de vender el cisco.

Para vender el cisco
las mujeres cargaban las mulas con los sacos
y comenzaban el viaje a diferentes pueblos
como Estella, Mendigorría o Puente La Reina.

Además de los sacos de cisco
también llevaban otros productos como queso, jabón o bebidas.

En esta foto puedes ver a una mula
que lleva sacos de cisco y otros productos.

Imagen tomada desde arriba de una mujer que va con su mula, que carga los sacos de cisco junto a otras mercancías. La imagen está sacada en la calle, pues al fondo vemos la fachada de una casa.

Con el dinero que sacaban de vender estos productos
las mujeres compraban cosas importantes
porque eran difíciles de conseguir
como por ejemplo café, pescado o herramientas.

El trabajo que realizaban las mujeres
hacía que las familias del campo
pudieran vivir mejor.

Pictograma de vídeo signado y subtitulado

Video signado, subtitulado y locutado

Euskera

Ikusizko irisgarritasunaren piktograma

Ikusmen irisgarritasuna

Iduria kalitate txikiagoko ikatza zen, egur finez egina, eta su-egur gisa edo sutontziak elikatzeko erabiltzen zena. Berau ekoizteko, ikatza egiteko balio ez zuten adar guztiak pilatu, haiekin sua piztu eta txingar bihurtu arte itxaroten zen, eta une horretan sua lurrez estaltzen zen itzaltzeko. Hoztu ondoren, zaku astunetan biltzen zen garraiatzeko.

Abartzuzan, iduria saltzeko baino ez zen erabiltzen. Horretarako, emakumeek mandoetan eramaten zituzten iduri-zakuak beste merkantzia batzuekin batera, hala nola saskiak, gazta, xaboia edo likoreak Lizarra, Mendigorri edo Gares bezalako herrietara. Salmentak amaituta, emakumeek irabaziak inbertitzen zituzten, eskuratzeko zailak ziren produktuak erosiz, esaterako: kafea, arraina, tresnak, etab.

Familia nekazariek haien bizi-ereduari eutsi ahal zioten lan mota ugari egiten zituztelako, eta jarduera horiek berekin zekartzaten diru-sarrerei esker. Horrela, nabarmen hobetzen zen familia haien ekonomia.

Argazkian bere mandoarekin doan emakume bat ikusten da. Argazkia goitik aterata dago. Mandoak iduri-zakuak eta beste hainbat salgai daramatza. Argazkia karrika batean aterata dago, izan ere atzealdean etxe baten fatxada ikusten da.
Jendez betetako plaza baten argazkia. Atzealdean zuhaitzak ageri dira. Argazkiaren aurrealdean, aldiz, asto zuri batek tiratutako gurdia agertzen da.
Irakurketa Errazako piktograma

Irakurketa Erraza

Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.

Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian  eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.

Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.

Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.

Iduria

Iduria ohiko ikatza baino
kalitate gutxiagoko ikatza zen.
Egur mehearekin egiten zuten.

Hau iduria zen:

Nola egiten zuten iduria?

  1. Ohiko ikatza egiteko
    balio ez zuten adarrak hartzen zituzten
    eta tontor batean jartzen zituzten.
  2. Gero adar hauekin sua egiten zuten
    eta brasa bihurtu arte itxoiten zuten.
  3. Adarrak brasetan bihurtzen zirenean
    lurrarekin estaliz itzatzen zituzten.
  4. Nahasketa hau hozten zenean
    bildu egiten zuten:
    Hau iduria zen.
  5. Gero idurizko zakuak egiten zituzten.
    Zaku hauek saldu egiten zituzten.

Emakumeak oso garrantzitusak ziren
iduria saltzerako orduan.

Iduria saltzeko
emakumeek mulak zakuekin kargatzen zituzten
eta Lizarra, Mendigorria edo Gares bezalako herrietara
bidaia hasten zuten.

Idurizko zakuetaz gain
gazta, xaboia edo edariak bezalako
beste produktu batzuk ere eramaten zituzten.

Argazki honetan irudizko zakuak
eta bestelako produktuak
eramaten dituen
mula bat ikus dezakezu:

Argazkian bere mandoarekin doan emakume bat ikusten da. Argazkia goitik aterata dago. Mandoak iduri-zakuak eta beste hainbat salgai daramatza. Argazkia karrika batean aterata dago, izan ere atzealdean etxe baten fatxada ikusten da.

Produktu hauek saltzen lortzen zuten diruarekin
emakumeek lortzeko zailak ziren
gauza garrantzitusak erosten zituzten,
adibidez kafea, arraina edo erramintak. 

Emakumeek egiten zuten lanari esker
mendian bizi ziren familiak hobe bizi ziren.

Zeinuzko eta azpititulatutako bideo-piktograma

Zeinuzko eta azpititulatutako bideoa