Castellano
Accesibilidad visual
La ganadería ha sido siempre una actividad fundamental para las economías rurales. Cabras, vacas, cerdos, ovejas y gallinas se solían tener en casa, en la planta más baja, proporcionando carne, leche, huevos, lana y calor. Las mujeres desde muy jóvenes eran las encargadas de alimentarlos, mantener limpias las cuadras y conservar y cocinar los alimentos que estos daban. Era común en Abárzuza que las mujeres llevasen los animales a la plaza Zugarrondo para que algún hombre o mujer del pueblo los llevase al monte a aprovechar a pastar durante el día. A esta costumbre de juntar todas las cabezas de ganado se le llamaban dulas y la persona encargada cobraba algo por ello. A excepción del matarife, las mujeres hacían todas las tareas necesarias para preparar la carne tras la matanza: recoger la sangre, limpieza del animal, preparación de las vísceras, picar la carne, preparar las especias, etc.
Lectura fácil
Recuerda que estás en un punto
del camino Emakumeen memoria
que en castellano quiere decir
memoria de las mujeres.
En cada punto te explicamos
la importancia de las mujeres
en la historia y cultura de Tierras de Iranzu.
Este camino está en Tierras de Iranzu.
Tierras de Iranzu es una zona de Navarra.
En este mapa de Navarra
puedes ver en color amarillo
la zona Tierras de Iranzu.
Cabaña txerris
La cabaña txerris era una cabaña
que estaba en el monte.
Con la palabra txerri nos referimos a los cerdos.
Txerri significa cerdo en euskera.
Esta es la cabaña txerris.
En el otoño los ganaderos
que eran las personas que cuidaban los animales
subían los cerdos al monte.
Durante el día los cerdos comían bellotas
y engordaban poco a poco.
Durante la noche dormían en las cabañas txerris.
Cuando llegaba el invierno
bajaban a los cerdos
a las casas de los pueblos.
Allí les alimentaban para que siguieran engordando
hasta que llegaba el momento de matarlos.
Después de matarlos
utilizaban toda su carne
para hacer diferentes productos como por ejemplo chorizos.
En esta foto puedes ver a algunos cerdos
que comen bellotas.
Las mujeres eran quienes hacían todo el trabajo
después de matar a los cerdos.
Ellas recogían la sangre, limpiaban las tripas, picaban la carne,
hacían los chorizos y otras cosas más.
La ganadería ha sido siempre
muy importante en esta zona.
Recuerda que la ganadería es
cuidar y alimentar a los animales.
La ganadería servía
para mejorar la economía de los pueblos,
es decir, para que los pueblos ganaran dinero.
Utilizaban animales como cabras, vacas,
cerdos, gallinas, ovejas y otros animales más.
De estos animales sacaban leche, carne, huevos,
lana y otros productos.
Las mujeres desde jóvenes
cuidaban de estos animales.
También limpiaban las cuadras y cocinaban los alimentos.
En esta foto puedes ver
cómo cuidaban las mujeres a los animales.
En el pueblo de Abárzuza
las mujeres llevaban los animales
a la plaza Zugarrondoa.
Desde allí, otras personas del pueblo
los llevaban al monte
para que se alimentaran de hierba y frutos.
Esta costumbre de llevar los animales al monte se llamaba dulas.
Video signado, subtitulado y locutado
Euskera
Ikusmen irisgarritasuna
Abeltzaintza funtsezko jarduera izan da beti landa-ekonomientzat. Ahuntzak, behiak, txerriak, ardiak, astoak eta oiloak izaten zituzten etxean haragia, esnea, arrautzak, artilea, beroa edo garraioa eskuratzeko. Emakumeak gazte-gaztetatik arduratzen ziren haiek elikatzeaz, ukuiluak garbi edukitzeaz eta abereetatik ekoizten ziren elikagaiak kontserbatzeaz eta prestatzeaz. Abartzuzan emakumeek Zugarrondoa plazara eramaten zituzten abereak, gizon edo emakumeren batek mendira eraman zitzan bazkatzera. Ohitura horri dulas esaten zitzaion. Etxolei dagokienez, udazkenean txerriak mendira igotzen ziren ezkur edo pagazi fruituekin loditu zitezen. Neguan etxera jaisten zituzten eta haien gizentzea amaitzen zuten.
Abere-hiltzailearena izan ezik, emakumeek haragia prestatzeko ia lan guztiak egiten zituzten abereak hil ondoren: odola bildu, tripak garbitu, haragia txikitu, txorizoak bete, josi eta abar.
Irakurketa Erraza
Gogoratu Emakumeen memoria bideko
puntu batean zaudela.
Puntu bakoitzean
Irantzuko lurren historian eta kulturan
emakumeek izan zuten garrantzia azaltzen dizugu.
Bide hau Irantzuko lurretan dago.
Irantzuko lurrak Nafarroako zonalde bat da.
Nafarroako mapa honetan
horiz ikus dezakezu
Tierras de Iranzu eremua.
Txerri-txabola
Txeri-txabola mendian zegoen etxola bat zen.
Hau Txerri-txabola da:
Udazkenean txerriak mendira igotzen zituzten.
Egunean zehar txerriek ezkurrak jaten zituzten
eta gutxika gutxika loditzen joaten ziren.
Gauean zehar txerri-txabolan lo egiten zuten.
Negua heltzen zenean
txerriak herriko etxeetara jaisten zituzten.
Bertan elikatzen zituzten
hiltzeko momentua heldu arte loditzen joateko.
Hil eta gero haien haragi guztia
produktu ezberdinak egiteko erabiltzen zuten,
adibidez txorizoa.
Argazki honetan
txerri batzuk ikus ditzakezu ezkurrak jaten:
Emakumeek txerriak hil eta geroko
lan guztia egiten zuten.
Haiek odola biltzen zuten, tripak garbitzen zituzten,
haragia xehatzen zuten, txorizoak egiten zituzten
eta beste gauza batzuk ere.
Abeltzaintza oso garrantzitsua izan da beti zonalde honetan.
Gogoratu abeltzaintza
animaliak zaintzea eta elikatzea dela.
Abeltzaintza herrien ekonomia hobetzeko garrantzitsua zen,
hau da, herriek dirua irabazteko.
Ahuntzak, behiak, txerriak, oiloak,
ardiak eta bestelako animaliak erabiltzen zituzten.
Animalia hauetatik esnea, haragia, arrautzak,
artilea eta bestelako produktu batzuk ateratzen zituzten.
Emakumeek gazteak zirenetik
animalia hauek zaintzen zituzten.
Ukuiluak garbitzen zituzten
eta janaria prestatzen zuten baita.
Argazki honetan emakumeek
animaliak nola zaintzen zituzten
ikus dezakezu:
Abartzuzako herrian
emakumeek animaliak
Zugarrondoa plazara eramaten zituzten.
Hortik herriko beste pertsona batzuek
mendira eramaten zituzten
bertan belarrez eta fruituez elikatzeko.
Animaliak mendira eramatearen ohitura honi
dulas deitzen zitzaion.
